Оваа колумна првично беше об?авена на македонски ?азик од страна на на 14ти март 2024 година. Са?а Ма?ареви? Шу?сер е виш економист, а ?оана Ма?оска е економист при Светска банка.
Како што се тврди во на?новата , придвижува?ето од статус на зем?а со среден доход кон статус на зем?а со висок доход ?е бара за?акнува?е на продуктивноста, инклузи?ата и одржливоста, намалува??и ?а истовремено зависноста од фосилни горива и енергетскиот интензитет, и сето тоа во услови на стеснет фискален простор, зголемени трошоци за капитал и посто?ана глобална економска несигурност. И покра? глобалната финансиска криза, одржливото зголемува?е на доходот на дома?инствата во долните 40 проценти од доходовната дистрибуци?а ?а преполови стапката на сиромашти?а на населението на околу 20 проценти, а инклузивниот раст во изминатите години доведе до еден од на?големите падови на нееднаквоста во светот. Сепак, понатамошниот напредок на зем?ата може да биде запре доколку не се зголеми потенци?алот за раст.
Дури и пред пандеми?ата, растот на зем?ата заостануваше зад други слични зем?и. Со сегашната стапка на раст (ко?а е под 2 проценти) Северна Македони?а ?е го достигне просечното ниво на приходи во ЕУ по неколку генерации. Конвергенци?ата досега се одвиваше бавно: БДП по глава на жител на Северна Македони?а се зголеми од 25 проценти од БДП по глава на жител во Германи?а (една од главните дестинации за македонските мигранти) во 2000 година на 29 проценти во 2021 година. Ово? ?аз мора побрзо да се намали за да се запре бранот на иселува?е на младите работници особено кон таа зем?а. Извешта?от тврди дека ниската продуктивност, особено на фирмите, ме?у другите работи, е тоа што стои зад нискиот потенци?ален раст. Зголемува?ето на продуктивноста на фирмите е од суштинско значе?е за да се стимулира растот, но и за да се создадат пове?е високоплатени работни места.
Анкетата за претпри?ати?ата на Светска банка покажа дека продуктивноста на производствените фирми во Северна Македони?а била ниска дури и пред избувнува?ето на пандеми?ата и заостанувала зад зем?ите со слични карактеристики (Слика 1). Продуктивноста на фирмите, пресметана со микро податоци, исто така многу варира поме?у фирмите: фирмите во 90-от перцентил се во просек четири пати попродуктивни од оние во 10-от перцентил. Трговскиот сектор покажува особено висока дисперзи?а на продуктивност: фирмите во 90-от перцентил се пове?е од осум пати попродуктивни од фирмите во 10-от перцентил (Слика 2). Таквата висока дисперзи?а на продуктивноста поме?у фирмите во истиот сектор е знак за нарушува?а на пазарот и неправилна распределба на ресурсите.
Кога факторите на производство се ефикасно распределени, попродуктивните фирми се прошируваат со презема?е на дополнителен труд и капитал, генерира??и економии од обем што може дополнително да ?а зголемат нивната продуктивност. Ова не е случа? во Северна Македони?а, каде што многу средни и големи фирми се помалку продуктивни од мали фирми. Изненадувачки, просечната продуктивност на големите фирми (со 100 или пове?е вработени лица) е 3 проценти помала од просечната продуктивност на средните фирми (со 10 до 99 вработени лица) и 14 проценти помала од просечната продуктивност на малите фирми (со помалку од 10 вработени лица).
Во текот на изминатата децени?а, голем бро? на фирми со слаби перформанси продолжи?а да работат во Северна Македони?а. Од 2018 до 2020 година, секторите за производство на моторни возила, здравство, транспорт и туризам забележаа пад и ка? приходите и ка? продуктивноста. Овие сектори, кои содржат на?многу работни места во зем?ата, имаат пониски нивоа на продуктивност и вклучуваат помалку фирми кои доживеале раст на приходите.
Од друга страна, фирмите со висока продуктивност имаат тенденци?а да пла?аат повисоки плати. Производниот и услужниот сектор во Северна Македони?а покажуват дека фирмите со повисока продуктивност пла?але повисоки плати (Слика 3). Во услужниот сектор, од 2018-2020 година, на?продуктивните фирми испла?але плати кои во просек биле 29 проценти повисоки од оние што ги испла?але на?малку продуктивните фирми. Сепак, пове?ето нови работни места биле отворени во помалку продуктивни фирми од услужниот сектор, каде што се вработени пове?е од 55 проценти од вкупната работна сила.
Опсто?ува?ето на ниската продуктивност го нагласува ограничениот степен до ко? постоечките фирми можат да ги надградат своите внатрешни капацитети, вклучува??и го и нивниот потенци?ал за иновации, прифа?а?е нови технологии или подобрува?е на управувувачките практики. Создава?ето средина каде што фирми со слаби перформанси излегуваат, а нови фирми влегуваат, може да ?а подобри пазарната конкуренци?а и да овозможи поефикасна распределба на ресурсите во економи?ата.
